Mijn leven als wonderkind

EPISODE 1: OP WEG OM EUROPA TE VEROVEREN

De nacht heerst over Salzburg. Op de derde verdieping van het gele huis aan de Getreidegasse 9 is Leopold Mozart enkele partituren aan het ontcijferen bij het licht van een kandelaber. Zijn gedachten dwalen af naar de vredige ademhaling van zijn slapende kinderen en blijven hangen bij de woorden van de Duitse diplomaat die hij een paar maanden voordien had ontmoet: “Nu heb ik voor één keer in mijn leven een wonder gezien, het allereerste.” Sinds hun thuiskomst spookt de lof en de fascinatie die Nannerl en Wolfgang met hun instrumentale krachttoeren bij de Weense high society geoogst hebben onophoudelijk door zijn hoofd. Die nacht besluit hij de belangrijkste koninklijke hoven van het Europese vasteland te laten kennismaken met zijn twee kleine wonderkinderen. Hoe jonger de kinderen nog zouden zijn, hoe spectaculairder de demonstratie van hun beider talenten.

Eenmaal hij zijn plannen aan de rest van het gezin kenbaar heeft gemaakt, beginnen Nannerl en haar broertje zich met plezier voor te bereiden op de reis door samen te repeteren, elke dag opnieuw, onvermoeibaar. Wolfgang vindt zelfs de tijd om zijn vioolspel te vervolmaken. De ambitieuze huisvader van zijn kant schakelt zijn netwerk van beroepsmuzikanten en zijn meest recente sociale contacten in om uitnodigingen te bekomen in zoveel mogelijk steden. Hij contacteert ook zijn zakenconnecties om zich gedurende de lange reis van bankdiensten te verzekeren. De uitgestippelde reisweg zou de Mozarts vanuit het vorstendom waar ze geboren waren doorheen Beieren en Westfalen naar de Oostenrijkse Nederlanden voeren, om vervolgens af te zakken naar Parijs en via Zwitserland Noord-Italië te bereiken...

Een zachte melodie glijdt van bloem tot bloem en van blad tot blad, walst tussen de takken van de bomen onder een loden zon: het is begin juli. De berline met twee paarden van de familie Mozart, de bagage vastgemaakt achteraan en op het dak, bereikt na het azuurblauwe water van de Chiemsee het zuidelijke deel van Beieren, wanneer het rijtuig plots door elkaar wordt geschud, van de weg af raakt en abrupt tot stilstand komt. Een van de vier wielen was losgeraakt van de as; het zou een dag werk vergen om dit te laten herstellen. Teleurgesteld door deze tegenslag, richt Leopold zijn blik op Wasserburg am Inn, een klein stadje aan de oever van de Inn, waarvan de kerk volgens de inwoners over een prachtig pedaalorgel beschikte. Daar installeert hij de jonge Wolfgang, die het instrument pas had leren kennen maar het al bespeelde als een beroepsmusicus, tot groot genoegen van de gelovigen. Eenmaal de berline opnieuw rijklaar, beginnen de Mozartkinderen eindelijk aan hun concerttournee. In München treden ze twee avonden achtereen op aan het hof, voor de verbijsterde ogen van de keurvorst. Ze worden beloond met de fraaie som van 354 florijnen, het equivalent van een half jaarloon. In Augsburg, Schwetzingen en Mainz, waar het hof bekend staat om zijn waardering voor kunst en muziek, vergaren de Mozarts met hun optredens een fortuin dat hen in staat stelt zich in de mooiste kostuums te tooien, de lekkerste gerechten te degusteren en in de beste hotels te logeren. Na deze laatste optredens laten ze hun berline achter en schepen ze in om per boot over de Main de vijftig kilometer af te leggen die hen scheiden van Frankfurt.

De rivier is omzoomd door charmante bospartijen, lieftallige dorpjes en groene velden. Op hun bestemming aangekomen, ontdekt het gezelschap een met muren en bastions versterkte stad vol bedrijvigheid. De marktpleinen zijn er omringd door gebouwen van drie of vier verdiepingen hoog, met middeleeuwse, spitse gevels. Kleine kathedralen waarin men tegelijk at, sliep en werkte. In een advertentie was al aangekondigd welke prestaties de Mozartkinderen tijdens hun verblijf wilden leveren: “Het meisje zal op het klavier de allermoeilijkste stukken van de allergrootste meesters spelen, terwijl de jongen een vioolconcerto zal brengen en zijn Weense krachttoer zal herhalen: het klavier bespelen terwijl het volledig bedekt wordt door een doek (...). Ten slotte zal hij improviseren, niet alleen op de pianoforte maar ook op het orgel, in alle toonaarden, zelfs in de moeilijkste die van hem zouden gevraagd worden.”

EPISODE 2: BRUSSEL EN PARIJS

Na hun succesvolle stop in Frankfurt zetten de Mozarts hun reis in een strak tempo verder, van kasteel naar paleis, van Keulen naar Aken. In oktober bereiken ze Brussel, waar Karel-Alexander van Lotharingen resideerde, de gouverneur van de Oostenrijkse Nederlanden en de zwager van de keizerin. Er wordt om een concert gevraagd, dat vervolgens wordt uitgesteld, en andermaal uitgesteld. “Zijne Hoogheid de Prins heeft geen andere bezigheid dan jagen, feesten en drinken”, schrijft Leopold gefrustreerd aan een van zijn correspondenten. Dagen worden weken. Het regent hard in dit mooie stadje en de kinderen hebben weinig anders omhanden dan op hun instrumenten te oefenen. Terwijl hij wacht op de bevestiging van zijn optreden, begint Wolfgang zelf aan het klavecimbel te componeren (hij improviseert melodieën die zijn vader daarna transcribeert): een meeslepend allegro waarbij hij zich misschien ook een vioolpartij zou kunnen voorstellen...

In november vindt dan eindelijk een groot concert plaats in aanwezigheid van de prins. Een week later vertrekt de familie Mozart vanuit Brussel naar de hoofdstad van het koninkrijk Frankrijk: Parijs, een stad van macht en rijkdom, een pleisterplek van Europa's intellectuele elite en een van de muzikale hotspots van het continent. Leopold arriveert er met zijn gezin en koestert hoop: als de kinderen aan het hof van Lodewijk XV zouden kunnen ontvangen worden, zou hun talent de rest doen. "Mijn kleine meid, hoewel slechts twaalf jaar oud, is een van de behendigste pianistes van Europa en mijn jongen, om kort te gaan, weet in zijn achtste levensjaar al meer dan wat men van een man van veertig zou verwachten.” Maar het overlijden van een lid van de koninklijke familie maakt een bezoek in eerste instantie onmogelijk en dus moet er, net zoals in Brussel een maand eerder, geduld worden geoefend. Wolfgang zet intussen zijn compositorische inspanningen voort. Hij werkt tegelijkertijd aan vier composities voor klavier en viool. Een maand later krijgen de Mozarts dan toch een prachtig kerstcadeau: een uitnodiging om twee weken in Versailles door te brengen.

Het is koud en het sneeuwt wanneer de familie na een paar uur reizen het silhouet van het kasteel ziet opdoemen aan de horizon. Het elegante gebouw met zijn vele ramen heeft iets weg van de knop van een zwaard, waarvan het lemmet – een grote laan met bomen en een reeks bassins versierd met mythologische beeldhouwwerken – de immense tuinen in tweeën klieft die ze reeds vanaf de Place d'Arme hadden kunnen ontwaren.

Symmetrie, harmonie: Wolfgang voelt zich alsof hij midden in een vlekkeloze partituur was beland. Nadat hij drie hekken en het voorplein is gepasseerd, wacht hem een onwezenlijke wereld van goud en kristal. Schittering alom. Tijdens hun verblijf worden de Mozarts uitgenodigd voor een koninklijk diner waarop de fijnste gerechten op zilveren, gouden en vergulden schalen aan tafel worden opgediend. Als voorgerechten waren er fazantballottines, pasteitjes, oesters uit de open zee, warme en koude kreeft. Dan kwamen de soepen met een consommé van Madrileens rundvlees met goudschilfers, een kastanjevelouté met truffels en een bisque met eekhoorntjesbrood. Daarna schotels met gebraad, zowel haas als rundvlees, en vis in zoutkorst, naast tussengerechten met vooral salades en kazen, om af te sluiten met fruit en andere verfrissende lekkernijen. Tijdens de maaltijd heeft koningin Marie Leszczyńska de fijngevoeligheid om Wolfgang in het Duits aan te spreken. Hij bedankt haar snel met een handkus.

Hoewel er geen formeel concert wordt besteld, ontvangen de Mozarts vijftig louis d’or om de koninklijke familie in besloten kring te vermaken. Later, in maart en april, publiceert Wolfgang zijn eerste vier werken. Leopold wordt tijdens privéconcerten vaak gevraagd wat nu precies de volgende etappes van zijn rondreis zijn. Velen reageren verbaasd als hij Engeland niet noemt. De overzeese buren staan namelijk bekend om het enthousiasme waarmee musici van het Europese vasteland er werden ontvangen en de extravagantie waarmee zij er worden verloond. Op 10 april 1764 pakten de Mozarts hun koffers. Adieu Parijs, bonjour Calais...

EPISODE 3: MOZART STEEKT HET KANAAL OVER

Het Kanaal zet een hoge rug op en de boot die de Mozarts hebben gehuurd dreigt meermaals water te maken alvorens ze aanmeren in Dover, waar de kliffen de horizon tooiden met smetteloos witte kantelen. Vele vertragingen verder vestigen ze zich in Londen, boven een barbier in de buurt van de pas gerenoveerde kerk van St. Martin-in-the-Fields. De vicaris van deze kerk, Erasmus Saunders, draagt dezelfde naam als zijn vader en zijn eerste zoon (een een triviale eerder dan een goddelijke drie-eenheid). Dankzij diverse Parijse aanbevelingsbrieven kunnen de kinderen optreden voor koning George III, koningin Charlotte en voor vele hoge gasten, waaronder George Frideric Handel, Johann Christian Bach en Karl Friedrich Abel.

Een verjaardagsconcert voor de vorst, privéconcerten voor edellieden, liefdadigheidsconcerten: de zomer van Nannerl en Wolfgang kondigt zich aan als een aaneenrijging van optredens, tot Leopold aan koorts en zorgwekkende keelpijnen begint te lijden. Hij voelt zich ellendig en schrijft zelfs aan een van zijn vrienden: "Bereid uw hart voor om een van de treurigste gebeurtenissen te vernemen." Het gezin verhuist daarom voor enkele weken naar het platteland. Tijdens de herstelperiode van zijn vader herinnert Mozart zich zijn ontmoeting van enkele weken eerder met die mijnheer Bach wiens symfonieën een onuitwisbare indruk op hem hadden achtergelaten. Hij zet zich aan het werk om er zelf een te componeren.

Daarna is het de beurt aan een sonate voor piano vierhandig, gevolgd door een motet voor gemengd koor, een aria voor tenor en sonates voor fluit en cello, opgedragen aan koningin Charlotte. Zijn compositorische appetijt groeit even snel als zijn catalogus gepubliceerde werken. Zodra Leopold genezen is, treden de kinderen nog op in verschillende tavernes en ontvangen ze af en toe publiek bij hen thuis, als waren ze een rondreizend circus. De Engelsen echter betalen minder dan gehoopt en op een bepaald moment is de onderneming niet langer winstgevend. Ze vertrekken, terug naar het vasteland, naar Parijs en van daar naar Salzburg. Althans, dat is precies wat ze gedaan zouden hebben als een prinses er niet anders over had beslist...

EPISODE 4: DE TERUGREIS

Terwijl de Mozarts met een klein hartje aan het wachten zijn om met de boot terug te keren naar Calais, krijgen ze bezoek van een gezant van prinses Caroline van Oranje-Nassau. Zij wenst de kinderen te presenteren aan het hof in Den Haag als officiële gasten van haar broer, prins Willem V, de jonge Stadhouder-Generaal van de Verenigde Provinciën. Is het de vermoeidheid? Zijn het de reisomstandigheden? Of is het gewoon pech? Zodra Wolfgang op het vasteland van boord gaat, klaagt hij over een zere keel. De kleine jongen kampt met een ernstige keelontsteking. Het duizelt Leopold voor de ogen, en het gezin zou nog een maand moeten wachten vooraleer het via Rijsel, Gent en Antwerpen Den Haag zou bereiken. Daar nog maar pas aangekomen, worden ze op 11 september reeds uitgenodigd om op te treden voor de prinses en een paar dagen later voor de prins.

Wolfgang staat er alleen voor tijdens deze twee concerten. Nannerl heeft hevige koorts. Ze lijdt bovendien aan migraine, slapeloosheid, hevige pijn in haar buik en neusbloedingen. Tyfus. In de daaropvolgende weken verslechtert haar toestand zienderogen. Op 21 oktober raakt ze bedlegerig, uitgemergeld, bijna levenloos. Er wordt een priester geroepen om haar de laatste sacramenten toe te dienen, en ook de koninklijke arts wordt in allerijl naar hen gestuurd. Gelukkig raakt de knappe tiener er een maand later bovenop. Toch toont het noodlot zich hardnekkig: nu wordt ook Wolfgang ziek, tot half december. Na een paar concerten in Amsterdam, waar zijn Vierde en Vijfde symfonie worden gespeeld, keren broer en zus terug naar het hof van de Prins van Oranje om er deel te nemen aan de openbare festiviteiten ter ere van diens meerderjarigheid. Ze zouden, althans op deze reis, Italië nooit bereiken. Op weg naar het zuiden geven de kinderen nog optredens in elke halte van hun reis: Amsterdam, Utrecht, Brussel, Valenciennes, Parijs, Lyon, Genève, Lausanne, Zürich, München. Op 29 november 1766 zijn de Mozarts eindelijk weer thuis, op de derde verdieping van hun gele huisje. De Beierse diplomaat en letterkundige Friedrich Melchior Grimm, die deze twee buitengewone kinderen meermaals had mogen bewonderen, schrijft: "Als deze kinderen blijven leven, zullen ze niet in Salzburg blijven. De monarchen zullen er snel over ruziën wie hen mag hebben." Een voorspelling die leest als een understatement, want hoewel Wolfgang en Nannerl door Europa hebben gereisd, hebben hun verhaal en muziek de eeuwen doorkruist...

Vertaling: Koen Van Caekenberghe